मानव प्रजातिसँग बिरालोको कुनै नाता सम्बन्ध छैन । तर, सदियौंदेखि मान्छे र बिरालो एकसाथ बस्दै आएका छन् । आखिर कसरी यी दुई प्राणीबीच घनिष्ठता बढ्यो ?
यो प्रक्रिया मानव सभ्यता कृषि युगमा प्रवेश गरेपछि सुरु भएको मान्निन्छ । प्राचीन मानवहरूले खेतीपाती सुरू गरेपछि, तिनका भण्डारमा मुसा र अन्य साना कीराहरूले आक्रमण गर्न थाले । जंगली बिरालोहरू, जो स्वाभाविक रूपमा कुशल शिकारी थिए, यी मुसाहरूलाई खान्थे ।
मानवहरूले बिरालोको यो गुणलाई उपयोगी ठानेर तिनलाई नजिक राख्न थाले । समयसँगै, बिरालो र मानवबीच पारस्परिक सम्बन्ध विकास भयो । बिरालोले खाना र सुरक्षा पायो, जबकि मानवको भण्डार सुरक्षित रह्यो । यो सम्बन्धले बिरालोलाई पाल्तु बनायो र तिनीहरू मानवको घरमा बस्न थाले। आज बिरालो विश्वभर पाल्तु जनावरको रूपमा लोकप्रिय छ।
बिरालोको स्वभाव, रुचि र खानपान
गुण
फूर्तिलो र शिकारी : बिरालो तीव्र गतिमा दौडने, उफ्रने र शिकार गर्ने क्षमता भएको जनावर हो।
स्वच्छ : तिनीहरू आफ्नो शरीरका रौँहरू जिब्रोले चाटेर सफा राख्छन् ।
संवेदनशील : बिरालोको जुँगा र आँखा अत्यन्त संवेदनशील हुन्छ, जसले तिनलाई वातावरण बुझ्न सघाउँछ।
स्वभाव
स्वतन्त्र : बिरालो स्वतन्त्र स्वभावको हुन्छ, तर मायालु र वफादार पनि हुन सक्छ ।
जिज्ञासु : तिनीहरू नयाँ कुरा अन्वेषण गर्न रुचाउँछन्।
खेल्न मन पराउने : बिरालोहरू कुनै वस्तु, खेलौना, डोरी वा लाइटहरूसँग खेल्न पाउँदा रमाउँछ।
रुचि
उफ्रने र चढ्ने : बिरालो अग्लो ठाउँमा चढ्न र लुकेर बस्न मन पराउँछ ।
शिकार खेल : तिनीहरू शिकारको नक्कल गर्ने खेलमा रमाउँछन् ।
निदाउने : दिनमा १२ देखि १८ घण्टा सुत्न मन पराउँछन्।
खानपान
मांसाहारी : बिरालो अनिवार्य मांसाहारी हो, जसले प्रोटिन र मासुमा आधारित खाना खान्छ । तिनलाई टउरिन जस्ता पोषक तत्व चाहिन्छ, जुन मासुमा पाइन्छ । मुसा, फट्यांग्रा, कतिपय बिरालोले सर्पको पनि शिकार गरेर खान्छन् । कुनै-कुनै बिरालोले चराचुरंगी शिकार गरेर पनि खाने गर्छन् ।
अन्य आहार : बिरालोले मासुका अलवा दूध धेरै रुचाउछन् । व्यवसायिक रुपमा बिरालो पाल्ने ठाउँमा व्यवसायिक खानाहरू बजारमा विक्रीका लागि पनि राखिएको हुन्छ । जसमा मासु, माछा र पानी समावेश हुन्छ। तिनले गुलियो स्वाद थाहा नपाउने भएकाले चिनीजन्य खाना रुचाउँदैनन्।
पानी : बिरालोलाई सधैं सफा पानी चाहिन्छ, किनभने तिनीहरू कम पानी पिउँछन्।
बिरालोबारे १२ रोचक तथ्य
१.सुत्ने बानी : बिरालोले दिनमा १२ देखि १८ घण्टा सुत्छ, जसलाई ‘क्याट न्याप’ भनिन्छ ।
२.जुँगाको संवेदनशीलता : बिरालोको जुँगा मानवको औंलाको टुप्पोजत्तिकै संवेदनशील हुन्छ, जसले कुनै कुराको संकेत पत्ता लगाउन र त्यसबारे निर्णय गर्न सघाउँछ।
३.अँध्यारोमा दृष्टि : बिरालोको आँखामा टेपेटम लुसिडम तह हुन्छ, जसले कम प्रकाशमा आठ गुणा राम्रो देख्न सघाउँछ।
४.सुन्तला रङ : केवल २० प्रतिशत सुन्तला रङका बिरालो पोथी हुन्छन्, किनभने रङ एक्स क्रोमोसोमसँग जोडिएको हुन्छ।
५.स्वाद कोषिका : बिरालोसँग ४७३ स्वाद कोषिका हुन्छन्, जुन मानव (९,०००) र कुकुर (१,७००) भन्दा कम हो । तिनले गुलियो स्वाद थाहा पाउँदैनन्।
६.दाँतको स्वास्थ्य : बिरालोको दाँत कीराले खाँदैन, तर फेलाइन रिसोरप्टिभ लेसन जस्ता दन्त समस्या हुन सक्छ ।
७.मस्तिष्क कोष : बिरालोको मस्तिष्क सम्बन्धी कोर्टेक्समा २५० मिलियन कोष हुन्छ, जुन खैरो भालुको जस्तै हो ।
८.ड्युक्ल : बिरालोको पंजाको सानो नङ्ग्राले रूख चढ्न र शिकार समात्न सघाउँछ।
९.पेटको झुलेको भाग : यो सामान्य संरचना हो, जुन बाघ र सिंहमा पनि पाइन्छ । यो सुरक्षाका लागि वा खाना पचाउन सहयोगी हुन्छ ।
१०.क्षेत्र चिन्ह : बिरालोले फर्निचर कोतरेर खुट्टाको गन्ध ग्रन्थीबाट आफ्नो क्षेत्र चिन्ह लगाउँछ।
११.उफ्रने क्षमता : बिरालोले आफ्नो उचाइको पाँच गुणा (३० फिटसम्म) उफ्रन सक्छ ।
१२.म्याउको अर्थ : बिरालोको म्याउले भोक, डर, माया वा ध्यान खोज्ने जस्ता विभिन्न भाव व्यक्त गर्छ।